Wat is Dot Gain.

Dot Gain is de vergroting van rasterpunten tijdens het drukproces. Inkt vloeit uit op het papier en dat geeft grotere punten dan de bedoeling. Je ziet dan donkerdere kleuren en minder detail. Dot Gain speelt een grote rol in drukwerk, want het beïnvloedt kleur, contrast en scherpte. Begrip van Dot Gain helpt je om voorspelbare resultaten te krijgen en fouten te voorkomen.

Hoe ontstaat Dot Gain.

Bij rasterdruk bouwt een afbeelding op uit kleine punten. Tijdens het drukken spreidt inkt zich iets uit. Dat geeft fysieke Dot Gain. De druk van de pers, de hoeveelheid inkt, de balans tussen inkt en vocht en de hardheid van het rubberdoek hebben hier invloed op. Ook de structuur van het papier speelt mee. Een open, zuigend papier neemt meer inkt op en vergroot de punten extra.

Optische Dot Gain.

Naast fysiek uitvloeien zie je ook optische Dot Gain. Licht dringt in het papier en verstrooit. De randen van punten lijken daardoor groter. Dit effect is sterker op ruw, ongestreken papier. Coated papier met een gesloten toplaag laat minder licht in het papier en laat daardoor minder optische groei zien.

Effect op kleur en detail.

Dot Gain maakt tinten donkerder en vermindert detail in middentonen. Huidtinten lijken snel te rood of te zwaar. Schaduwen lopen dicht en fijne structuren verdwijnen. Tekst met een fijne dunne lijn, vooral wit in een donkere achtergrond, vult sneller dicht. Je ziet dit effect sterker bij hoge inktdekking en in overdrukgebieden.

Meten van Dot Gain.

Je meet Dot Gain met een densitometer of spectrodensitometer en een controlebalk op het drukvel. De maat heet toename van toonwaarde of TVI. Dit is het verschil tussen de beoogde rasterwaarde en de gemeten rasterwaarde op het vel. Een voorbeeld. Een vlak van 50 procent drukt als 65 procent. De TVI is dan 15 procent. Standaarden zoals ISO 12647 geven richtlijnen voor TVI per papiertype en rasterfrequentie. Meten per kleur geeft extra inzicht, want cyaan, magenta, geel en zwart reageren anders.

Typische niveaus per techniek en papier.

• Gestreken papier in offset. Meestal 10 tot 18 procent TVI rond 50 procent.
• Ongestreken papier in offset. Vaak 18 tot 25 procent TVI rond 50 procent.
• FM raster. Vaak lagere fysieke groei, maar optische groei blijft zichtbaar.
• Flexo. Hogere Dot Gain door compressie van de plaat en zachtere onderlagen.
• Digitaal toner. Beperkte fysieke groei, optische effecten blijven een rol spelen.
• Inkjet. Afhankelijk van druppelgrootte en coating van het substraat.

Factoren die Dot Gain versterken.

• Ongestreken of sterk absorberend papier.
• Te hoge persdruk of een zacht rubberdoek.
• Te lage inktviscositeit of te veel vocht in offset.
• Hoge temperatuur en lage luchtvochtigheid in de drukruimte.
• Te hoge inktlaag of te hoge totale dekking.
• Te hoge rasterfrequentie op een ruw substraat.

Beheersen en compenseren.

Je houdt Dot Gain in de hand met kalibratie en met een stabiel proces. Begin met een goed profiel en een lineaire persinstelling. Pas waar nodig een kromme toe in de RIP om de toename per kleur te compenseren. Beperk de totale inktdekking en gebruik een slimme kleuropbouw met GCR. Kies een rastertype dat past bij het papier. AM raster geeft voorspelbare punten, FM raster kan detail in hooglichten beter vasthouden. Zorg voor een juiste inkt water balans in offset. Controleer regelmatig met een controlebalk en stuur bij op basis van metingen, niet op gevoel.

Ontwerp en prepress tips.

• Houd rekening met Dot Gain in middentonen. Maak beelden iets lichter als je op ongestreken papier drukt.
• Vermijd zeer fijne positieve tekst in een steunkleur op ruw papier. Kies een iets grotere corps of meer spatiëring.
• Gebruik geen extreem dunne lijnen in lichtkleur op een donkere achtergrond. Kies een iets dikkere lijn.
• Beperk donkere samengestelde achtergronden. Een slim TAC limiet helpt.
• Plaats altijd een controlebalk op het vel. Meten geeft zekerheid en houdt kwaliteit constant.

Veelvoorkomende misverstanden.

Dot Gain is geen fout die je volledig wegneemt. Het is een voorspelbaar effect van het drukproces. Met goede voorbereiding en meting stuur je het effect. Dot Gain is ook niet gelijk aan moiré of scherpteverlies door onscherpe platen. Het gaat specifiek om groei van rasterpunten, fysiek of optisch. Een klein beetje groei kan zelfs helpen om vloeiende tinten te krijgen. De kunst is om het niveau te kennen en daarop te compenseren.

Kernsamenvatting.

Dot Gain beschrijft de groei van rasterpunten in drukwerk. Fysiek uitvloeien en optische verstrooiing zorgen voor donkerdere tinten en minder detail. Je meet dit effect met TVI en je compenseert met profielen en procescontrole. Juiste papierkeuze, stabiele persinstellingen en heldere prepress afspraken geven voorspelbare kleur.

Vragen over Dot Gain of een drukwerkofferte.

Heb je vragen over Dot Gain in jouw drukwerk. Of zoek je advies dat past bij jouw papiertype en oplage. Neem contact op met De Drukwerk Specialist voor meer informatie of een offerte.